Sonne
Moderator
- Joined
- Oct 23, 2023
- Messages
- 1,357
Bu yazı, Zeus'un Tapınağı'ndaki orijinal sayfasından çevrilmiştir.
Dyeus Pater (yeniden yapılandırılmış olarak “Baba Gök” veya “Gök Baba”) Hint-Avrupa panteonunun ilkel atasıdır. O, parlak, gün ışığıyla aydınlanan gökyüzünün ilahi kişileştirilmesidir. Tarih öncesi Hint-Avrupalılar tarafından hiçbir zaman yazılı olarak kaydedilmemiş olsa da, onun hatırası, dil ve mit aracılığıyla birçok kültürde yaşamaya devam etmektedir.
Yunan Zeus'undan, Vedik Dyaus Pitar'a, Roma Jüpiter ve Diespiter'inden, Kelt Taranis ve Dagda'sına kadar, hatta Mitanni ve Hitit geleneklerinde bile ipuçları bulunan Dyeus Piter, göklerle ilişkilendirilmiş bir Her Şeyin Babası figürü olarak ortaya çıkar. Dilsel kökenleri, rolleri ve çeşitli mitolojilerdeki sembolleri —ve ayrıca tapımının ve niteliklerinin evrimi— bu antik gökyüzü Tanrısının Hint-Avrupa kültürleri arasındaki dönüşümleri hakkında karşılaştırmalı akademik çalışmalarla keşfedilen çok şey ortaya koyar.
Bu ismin inşa edilebilecek çok sayıda formu vardır:
Vedik
Hindistan'ın eski Vedik dininde, gökyüzü babası Dyaus Pita (द्यौष्पितृ) olarak karşımıza çıkar ve bu, Dyeus Pater'in doğrudan bir karşılığıdır. Rig Veda’da, Dyaus “Gökyüzü” (Dyaus) olarak “Baba” (Pitar) rolünde yüceltilir. En sık, “Gökyüzü ve Yeryüzü” (Dyava-Prithivi) ifadesiyle, eşi Prithi Mata (Yeryüzü Ana) ile birlikte anılır. Birlikte, dünyayı yaratan “iki ebeveyn” olarak adlandırılırlar ve bu, kozmik baba ve annenin çok eski bir kavramını yansıtır.
___________________________________________________________
Hellenik
Belki de Dyēus Pater'in en ünlü enkarnasyonu, Antik Yunan'daki Zeus'tur. Zeus adı (Yunanca Ζεύς, genitif Διός Dios), doğrudan Proto-Hellenik Di̯eus'tan gelmektedir ve aynı kök olan dyeu, gökyüzü/ışık için kullanılır. Homeros Yunancası, tıpkı Vedik ve Latincede olduğu gibi, 'Ζεῦ πάτερ' (Zeû páter, “Zeus Baba”) şeklindeki vokatif nidasını dualarda koruyarak ortak mirası göstermektedir.
Yunanlıların dininde Zeus, Tanrıların ve insanların Babası ve Hükümdarı olarak büyük bir önem kazanmış ve Olimpos Dağı'ndan Olimpos panteonunun başı olarak hüküm sürmüştür.
___________________________________________________________
Roma
O, Diespiter olarak kendine özgü bir biçimde ortaya çıkar ve Roma monarşisi dönemine gelindiğinde Jüpiter adıyla anılan Tanrı hâline gelir.
Dis Pater, Satürn, Jüpiter ve Neptün’ün bir oğlu olarak kabul edilmesinin yanı sıra, Plüton ve Hades ile ilişkili ayrı ve khtonik bir yön hâline geldi. Bu yön, ölüm, tarım ve yeraltı dünyasıyla bağlantılı hâle gelerek, tüm bu unsurlardan elde edilen zenginlik ile ilişkilendirilen Plütonik Temaları ortaya çıkarmıştır.
___________________________________________________________
Keltik
Demir Çağı Avrupa’sındaki Keltler de, çeşitli kabileleriyle Greko-Romen veya Vedik geleneklerinden oldukça farklı biçimlerde de olsa gökyüzü babası figürlerini korumuşlardır. Özellikle iki tanesi, Dyēus Pater’in Kelt topraklarındaki ikili mirasını yansıtır: Fırtınalı gökyüzü yönünü temsil eden Galyaya tanrısı Taranis ve ataerkil Tüm-Baba yönünü (bereket ve bolluğa odaklanarak) temsil eden İrlandalı Dagda.
Kelt dilleri önemli ölçüde farklılaştığı için Dyēus ismi doğrudan korunamamış olsa da, kavramları ve sıfatları varlığını sürdürmüştür.
___________________________________________________________
Hitit
Hint-Avrupa dili konuşan Hititler, (Dyues kökenli) “Sius” kelimesini belirli bir gök tanrısından ziyade genel olarak “Tanrı” anlamında kullanmışlardır. Onların baş tanrısı, kısmen gökyüzü babası rolünü üstlenen Hatti’nin Fırtına Tanrısı (Tarhunzas) idi.
Bununla birlikte, “Papa Tiyaz” ile aynı olan “Tiyaz papaz” ifadesinin geçtiği bir Palaik yazıt bulunmaktadır. Tiyaz, Palaiklerde bir güneş/gökyüzü tanrısıydı ve “papaz” kelimesi baba anlamına geliyordu.
___________________________________________________________
Baltık
Baltık dilleri, tanrı/gökyüzü için kullanılan kelimesini (Litvanca Dievas, Letonca Dievs) doğrudan dyeus kökünden türeterek korumuştur. Baltık baş tanrısı Dievas, aslen gökyüzü tanrısıydı—evrenin yüce, her şeyi gören ancak pasif bir babasıydı. Litvanca ve Letonca halk şarkılarında Dievs/Dievas, gökyüzünü yıldızlarla süslenmiş bir pelerin gibi giyen göksel bir baba figürüdür. Leton folklorunda Debestēvs (“Cennetin Babası”) ifadesi geçer ki, bu kavram anlam olarak Gök Baba ile birebir örtüşmektedir.
___________________________________________________________
Genel Olarak
Bu kültürlere baktığımızda, Dyeus Pater’ın tasvirinde birkaç ortak özellik ve tematik izler keşfedebiliriz: O, erkektir, gökyüzü/göklerle ilişkilendirilir, (ya gerçek anlamda diğer tanrılara babalık eden ya da mecazi anlamda yaratılışa/insanlığa babalık eden) bir baba figürü olarak görülür, ışıkla (gün ışığı, güneş) ve sıklıkla yağmur veya fırtınalarla ilişkilendirilir, ayrıca panteonun lideri veya (her zaman panteonun hükümdarı olmasa da) büyüğü olarak kabul edilir.
Yaygın semboller arasında gökyüzü (bazen bir göz veya her şeyi gören bir varlık olarak kişileştirilir), kartal veya diğer gökyüzü yaratıkları, yıldırım (birçok gelenekte), meşe veya kutsal ağaç ve yüksekteki bir taht (dağların zirveleri veya gökyüzü) yer alır. Tapınma pratikleri genellikle yüksek yerleri (tepe sunakları, tapınak dağları), boğa veya koç sunuları (erkeklik ve güç sembolü olan hayvanlar) ve onun tanık rolünü yansıtan antlaşma ve yeminleri içeriyordu.
___________________________________________________________
Bibliyografya
Katkıda Bulunanlar:
Dyeus Pater (yeniden yapılandırılmış olarak “Baba Gök” veya “Gök Baba”) Hint-Avrupa panteonunun ilkel atasıdır. O, parlak, gün ışığıyla aydınlanan gökyüzünün ilahi kişileştirilmesidir. Tarih öncesi Hint-Avrupalılar tarafından hiçbir zaman yazılı olarak kaydedilmemiş olsa da, onun hatırası, dil ve mit aracılığıyla birçok kültürde yaşamaya devam etmektedir.
Yunan Zeus'undan, Vedik Dyaus Pitar'a, Roma Jüpiter ve Diespiter'inden, Kelt Taranis ve Dagda'sına kadar, hatta Mitanni ve Hitit geleneklerinde bile ipuçları bulunan Dyeus Piter, göklerle ilişkilendirilmiş bir Her Şeyin Babası figürü olarak ortaya çıkar. Dilsel kökenleri, rolleri ve çeşitli mitolojilerdeki sembolleri —ve ayrıca tapımının ve niteliklerinin evrimi— bu antik gökyüzü Tanrısının Hint-Avrupa kültürleri arasındaki dönüşümleri hakkında karşılaştırmalı akademik çalışmalarla keşfedilen çok şey ortaya koyar.
Bu ismin inşa edilebilecek çok sayıda formu vardır:
- Vedik: Dyáuṣ Pitṛ́ (द्यौष्पितृ, “Gök Baba”)
- Yunanca: Zeus Patēr (Ζευς πατήρ, “Zeus Baba”)
- Latince: Iuppiter (Eski Latince Diespiter veya Djous pater'den gelir, “Gök Baba Jove”)
- İliryalı: Deipaturos
- İskit: Papaios (Yunanca Papaios, “Baba” Zeus), “Papa” [Çevirmen notu: Birçok dilde “baba” anlamına gelen bir kelimedir] olarak hitap edilen bir Gök Baba
- Palaik (Anadolu): Tiyaz papaz (“Papa Tiyaz”), bir güneş/gökyüzü tanrısı
- Eski İrlandaca: Dagda Ollathair (“Yüce/Tüm Baba”). (Dagda'nın adı “İyi Tanrı” anlamına gelen farklı bir kökten gelse de, “Tüm-Baba” lakabı benzer bir baba-gökyüzü rolünü göstermektedir)
- Cermen: Tüm-Baba [All-Father] (Alföðr) olarak anılan Wodan
- Baltık: Dievas
Vedik
Hindistan'ın eski Vedik dininde, gökyüzü babası Dyaus Pita (द्यौष्पितृ) olarak karşımıza çıkar ve bu, Dyeus Pater'in doğrudan bir karşılığıdır. Rig Veda’da, Dyaus “Gökyüzü” (Dyaus) olarak “Baba” (Pitar) rolünde yüceltilir. En sık, “Gökyüzü ve Yeryüzü” (Dyava-Prithivi) ifadesiyle, eşi Prithi Mata (Yeryüzü Ana) ile birlikte anılır. Birlikte, dünyayı yaratan “iki ebeveyn” olarak adlandırılırlar ve bu, kozmik baba ve annenin çok eski bir kavramını yansıtır.
___________________________________________________________
Hellenik
Belki de Dyēus Pater'in en ünlü enkarnasyonu, Antik Yunan'daki Zeus'tur. Zeus adı (Yunanca Ζεύς, genitif Διός Dios), doğrudan Proto-Hellenik Di̯eus'tan gelmektedir ve aynı kök olan dyeu, gökyüzü/ışık için kullanılır. Homeros Yunancası, tıpkı Vedik ve Latincede olduğu gibi, 'Ζεῦ πάτερ' (Zeû páter, “Zeus Baba”) şeklindeki vokatif nidasını dualarda koruyarak ortak mirası göstermektedir.
Yunanlıların dininde Zeus, Tanrıların ve insanların Babası ve Hükümdarı olarak büyük bir önem kazanmış ve Olimpos Dağı'ndan Olimpos panteonunun başı olarak hüküm sürmüştür.
___________________________________________________________
Roma
O, Diespiter olarak kendine özgü bir biçimde ortaya çıkar ve Roma monarşisi dönemine gelindiğinde Jüpiter adıyla anılan Tanrı hâline gelir.
Dis Pater, Satürn, Jüpiter ve Neptün’ün bir oğlu olarak kabul edilmesinin yanı sıra, Plüton ve Hades ile ilişkili ayrı ve khtonik bir yön hâline geldi. Bu yön, ölüm, tarım ve yeraltı dünyasıyla bağlantılı hâle gelerek, tüm bu unsurlardan elde edilen zenginlik ile ilişkilendirilen Plütonik Temaları ortaya çıkarmıştır.
___________________________________________________________
Keltik
Demir Çağı Avrupa’sındaki Keltler de, çeşitli kabileleriyle Greko-Romen veya Vedik geleneklerinden oldukça farklı biçimlerde de olsa gökyüzü babası figürlerini korumuşlardır. Özellikle iki tanesi, Dyēus Pater’in Kelt topraklarındaki ikili mirasını yansıtır: Fırtınalı gökyüzü yönünü temsil eden Galyaya tanrısı Taranis ve ataerkil Tüm-Baba yönünü (bereket ve bolluğa odaklanarak) temsil eden İrlandalı Dagda.
Kelt dilleri önemli ölçüde farklılaştığı için Dyēus ismi doğrudan korunamamış olsa da, kavramları ve sıfatları varlığını sürdürmüştür.
___________________________________________________________
Hitit
Hint-Avrupa dili konuşan Hititler, (Dyues kökenli) “Sius” kelimesini belirli bir gök tanrısından ziyade genel olarak “Tanrı” anlamında kullanmışlardır. Onların baş tanrısı, kısmen gökyüzü babası rolünü üstlenen Hatti’nin Fırtına Tanrısı (Tarhunzas) idi.
Bununla birlikte, “Papa Tiyaz” ile aynı olan “Tiyaz papaz” ifadesinin geçtiği bir Palaik yazıt bulunmaktadır. Tiyaz, Palaiklerde bir güneş/gökyüzü tanrısıydı ve “papaz” kelimesi baba anlamına geliyordu.
___________________________________________________________
Baltık
Baltık dilleri, tanrı/gökyüzü için kullanılan kelimesini (Litvanca Dievas, Letonca Dievs) doğrudan dyeus kökünden türeterek korumuştur. Baltık baş tanrısı Dievas, aslen gökyüzü tanrısıydı—evrenin yüce, her şeyi gören ancak pasif bir babasıydı. Litvanca ve Letonca halk şarkılarında Dievs/Dievas, gökyüzünü yıldızlarla süslenmiş bir pelerin gibi giyen göksel bir baba figürüdür. Leton folklorunda Debestēvs (“Cennetin Babası”) ifadesi geçer ki, bu kavram anlam olarak Gök Baba ile birebir örtüşmektedir.
___________________________________________________________
Genel Olarak
Bu kültürlere baktığımızda, Dyeus Pater’ın tasvirinde birkaç ortak özellik ve tematik izler keşfedebiliriz: O, erkektir, gökyüzü/göklerle ilişkilendirilir, (ya gerçek anlamda diğer tanrılara babalık eden ya da mecazi anlamda yaratılışa/insanlığa babalık eden) bir baba figürü olarak görülür, ışıkla (gün ışığı, güneş) ve sıklıkla yağmur veya fırtınalarla ilişkilendirilir, ayrıca panteonun lideri veya (her zaman panteonun hükümdarı olmasa da) büyüğü olarak kabul edilir.
Yaygın semboller arasında gökyüzü (bazen bir göz veya her şeyi gören bir varlık olarak kişileştirilir), kartal veya diğer gökyüzü yaratıkları, yıldırım (birçok gelenekte), meşe veya kutsal ağaç ve yüksekteki bir taht (dağların zirveleri veya gökyüzü) yer alır. Tapınma pratikleri genellikle yüksek yerleri (tepe sunakları, tapınak dağları), boğa veya koç sunuları (erkeklik ve güç sembolü olan hayvanlar) ve onun tanık rolünü yansıtan antlaşma ve yeminleri içeriyordu.
___________________________________________________________
Bibliyografya
- Dyeus, Encyclopedia of Indo-European Culture, J.P. Mallory & D.Q Adams
- Indo-European Poetry and Myth, M.L. West
- Rigveda Samhita – various hymns (1.164.33, 1.191.6, etc.) referencing Dyavaprithivi and Dyaus Pitṛ
- Jupiter, Taranis
Katkıda Bulunanlar:
- Karnonnos [TG]
